Michaelina Wautier (1604-1689)

In het kader van het programma Antwerpen Barok 2018 werd in het MAS een tentoonstelling gehouden over de tot nog toe nauwelijks gekende kunstenares Michaelina Wautier (1604-1689). Contemporaine bronnen over haar zijn schaars. Het is een gelukkig toeval dat aartshertog Leopold-Wilhelm tijdens zijn verblijf in de Zuidelijke Nederlanden (1647-1656) een uitgesproken voorkeur had voor haar schilderijen. In de inventaris van zijn verzameling die in 1659 in Wenen werd opgesteld, worden niet minder dan vier werken vermeld die momenteel worden bewaard in het Kunsthistorisches Museum in Wenen. De beschrijving van het eerste schilderij is de meest uitvoerige en geeft bovendien biografische informatie over de artieste: ‘Ein Stuckh von öhlfarb auff Leinwath, warin der heyl. Joachim (…). Original von Jungfraw Magdalena Woutiers von Mons oder Berghen, Henegaw in Niderlandt’.  Deze eigentijdse bron introduceert Wautier als ongehuwde vrouw en stelt uitdrukkelijk dat zij afkomstig is uit de Henegouwse stad. Deze gedetailleerde gegevens vormen het uitgangspunt voor de reconstructie van haar leven en werk. Zij werd geboren in Mons maar bouwde haar loopbaan uit in Brussel waar ze rond 1650 actief was. Samen met haar oudere broer, de schilder Charles Wautier (of Woutiers) (Mons, 1609-Brussel, 1703), bewoonde ze een statig herenhuis nabij de Brusselse Kappellekerk. Van haar hand zijn momenteel zesentwintig schilderijen en één tekening bekend die opmerkelijk zijn door hun uitdagende thematiek, superieure picturale techniek en het grote formaat. Bijna de helft hiervan is voluit gesigneerd en gedateerd. Al deze werken zijn ontstaan tussen 1643 en 1659. Het oeuvre van haar tijdgenote Judith Leyster, de al lang geleden ontdekte en nu internationaal gevierde ‘leid-ster’ van de Noord-Nederlandse barok, bestaat ook (maar) uit een dertigtal schilderijen waarbij het bijna uitsluitend om genrescènes gaat. Michaelina was beduidend veelzijdiger. Ze schilderde historiestukken, portretten, bloemstillevens en genretaferelen. Haar meesterstuk is ongetwijfeld de grote Bacchusstoet in het Kunsthistorisches Museum te Wenen (doek, 270 x 354 cm) (afb. 1). Dankzij deze internationale expositie is de artistieke bijdrage van Wautier tot de Zuid-Nederlandse barok duidelijk geworden en werd haar unieke positie als vrouwelijke kunstenaar onderschreven. De schilderijen van Wautier bieden een weergaloze aanvulling op het fenomeen van de Antwerpse barok en tonen aan hoe die ná Rubens' dood in 1640 evolueerde. Een dochter zoals Michaelina heeft hij helaas nooit gehad...

De lezing bood een overzicht van haar leven en werk, en stelde de vraag hoe het mogelijk was dat ze vergeten werd en gaf een aanzet om haar als vrouwelijke kunstenaar te recupereren.