Jordaens aan het werk. Het complexe restauratieverhaal van een topstuk uit het Maagdenhuis

Hélène Dubois - 22 september 2013

In 2010 verkeerde het schilderij De wassing en zalving van het lichaam van Christus uit het Antwerpse Maagdenhuis niet in de beste staat. In de loop der tijd had het een sterk verdonkerde aanblik gekregen en de verflagen waren in fragiele staat geraakt. Onderzoek en restauratie drongen zich op: het schilderij werd naar het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium in Brussel overgebracht, waar het bleef van 2010 tot 2012. Zowel het technische en kunsthistorische onderzoek als de restauratie werden geleid door spreekster Hélène Dubois, als conservator-restaurator van schilderijen verbonden aan het KIK.

Het schilderij is een vroeg werk van Jacob Jordaens (1593-1678). Het kende een complexe ontstaansgeschiedenis in twee fasen. Het originele middengedeelte dateert uit 1620-23. Omstreeks 1650 werd het doek aan alle vier zijden vergroot met stroken doek. Pas in 1679 werd het schilderij van Jordaens’ huis naar het Maagdenhuis overgebracht, waar het sinds 1691 als altaarstuk dienst deed. Het bleef daar sindsdien onafgebroken.

Onderzoek met Röntgenstralen en microscopisch onderzoek van verfstalen bieden een goed inzicht in de opbouw van het schilderij. Het onderzoek bracht enerzijds nieuwe inzichten aan het licht over de genese van dit schilderij, en bevestigde anderzijds hoe deze past in Jordaens’ atelierpraktijk. De eerder nonchalant toegevoegde stukken doek blijken bijvoorbeeld niet ongewoon bij Jordaens. Uit het onderzoek kwam verder naar voor dat Jordaens zelf delen van het schilderij overschilderde in latere jaren. Een ingreep die in de daaropvolgende eeuwen niet altijd als van zijn hand werden geïnterpreteerd.