De drukkerij van de familie Plantin-Moretus hanteerde deze uitspraak als motto en drukkersmerk. Gezien Rooses de eerste conservator is van het museum Plantin-Moretus – dat het logo vandaag de dag nog steeds gebruikt – kan dit symbool dus niet ontbreken in zijn interieur.
Zijn eerste publicatie over de geschiedenis van de drukkerij, ‘Plantijn en de Plantijnsche drukkerij’, zend Rooses onder de kenspreuk ‘Labore’ in bij een wedstrijd uitgeschreven door de Koninklijke Academie van België. Hij wint er in 1876 de prijs Stassart mee. Dit jaar markeert ook de start van zijn functie bij het museum, die hij bijna 40 jaar lang zal uitvoeren, tot twee weken voor zijn dood. In deze periode drukt hij onmiskenbaar een stempel op de ontwikkeling van het museum en het beheer van de (voornamelijk papieren) collecties ervan. Hij wordt hierin bijgestaan door Emmanuel Rosseels, die tot 1902 de functie van beheerder uitoefent.
Rooses zegt zelf, op zijn huldebetoon in 1912:
“Toen gij mij 36 jaar geleden aan het hoofd steldet van het nieuw geopend Museum Plantin-Moretus, opendet gij voor mij een archief en een huis zoo rijk als er een in de wereld was, geheel onbekend, die daar sedert drie honderd jaar te wachten lagen dat iemand deed kennen wat zij bevatten. Ik heb het kunnen studeeren met een gretigheid die aangroeide naarmate ik het beter leerde kennen.”*
Het huidige museumarchief draagt daarvan vele sporen. Naast veel briefwisseling en een aantal administratieve stukken, gaat het ook om meer inhoudelijke dossiers: inventarissen van de museumcollectie, voorbereidingen voor publicaties (over Plantin-Moretus heeft Rooses er heel wat geschreven), en dossiers in verband met evenementen zoals de Boekwezendag – een internationaal boekencongres dat Rooses organiseert in 1890. De afbeelding hieronder en degene helemaal onderaan tonen respectievelijk de eerste pagina van een van Rooses' manuscripten voor 'Le Musée Plantin-Moretus' - het prachtige slotstuk van zijn publicaties dat verscheen in 1914 - en een uitnodiging van secretaris Rooses voor een vergadering van de organiserende commissie van de Boekwezendag.
De Latijnse leuze ‘door werk en standvastigheid’ is echter ook perfect van toepassing op de werkijver van Rooses zelf. In vele publicaties wordt op deze eigenschap gewezen. Dat hij tot op zijn 75ste in dienst blijft van het museum, maar ook de honderden publicaties die hij op zijn naam heeft staan en de talrijke functies die hij bekleedt in organisaties, getuigen hiervan (zie ook de pagina ‘Spreuken’). In Onze Kunst staat in 1914 geschreven:
“De som van den in dit leven verrichten arbeid grenst aan het fabelachtige; men moet Rooses aan het werk hebben gezien, dag voor dag, uur aan uur zijne taak methodisch en nauwgezet voortzettend, zonder sprongen, maar ook zonder lanterfanten of fantazeeren, om te begrijpen hoe dat alles in één menschenleven kon verwezenlijkt worden.”**
Emmanuel De Bom schrijft in 1915:
“Deze noeste werker, die de leuze van zijn patroon den aartsdrukker Christoffel Plantin “Labore et constantia”, met het volste recht tot de zijne had kunnen maken (...).” En in 1917 (‘Max Rooses’, in: Het levende Vlaanderen, p. 43): “Roesten kan deze nooit rustende man onmogelijk.”***
Volgens Marten Rudelsheim zou Rooses ooit zelf gezegd hebben:
“Het schoonste wat een mensch kan doen en het grootste geluk, dat hem voor zijne zedelijke volmaking kan te beurt vallen, is ernstig te streven naar een ernstig doel.”****
Ook de Vereniging van Antwerpse Bibliofielen hanteert Labore et Constantia als leuze en logo. Rooses is medeoprichter van deze vereniging in 1877, van 1908 tot 1912 secretaris en vervolgens tot 1914 voorzitter. Meer daarover op de pagina over de bibliotheek van Rooses.
* Huldebetoon aan dr. Max Rooses: Vlaamsch muziekfeest op zondag 19 mei 1912 [programma], p. 12.
** ‘In memoriam Max Rooses’, in: Onze Kunst, 1914, p. 36.
*** ‘Max Rooses: in memoriam (10 Februari 1839-15 Juli 1914)’ in: Het boek, 4, p. 185.
**** ‘Max Rooses’, in: De Vlaamsche Hoogeschool, jg. 4, nrs. 6-7, juni-juli 1914, p. 1.